Πήλινη πινακίδα γραμμικής Β γραφής

Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
Συλλογή Προϊστορικών Αρχαιοτήτων, αρ. ευρ. Π7671 (13098) (MY Oe 106)
Προέλευση: Μυκήνες, «Οικία του Λαδεμπόρου».
Διαστάσεις: Ύψος: 5,2 εκ., Πλάτος: 9,4 εκ., Πάχος: 1,3 εκ.
Χρονολόγηση: 13ος αι. π.Χ.
Χώρος έκθεσης: Έκθεση Μυκηναϊκών Αρχαιοτήτων, Αίθουσα 4, Προθήκη Μ 24.

Ένας νέος, εύρωστος μυκηναίος μοιάζει σα να χορεύει στις μύτες των ποδιών με τα χέρια στη μέση κρατώντας ένα μαχαίρι και φορώντας μόνο ένα μικρό ζώμα διακοσμημένο με κρόσσια. Είναι έργο ενός καλλιτέχνη που τον απεικόνισε σε ένα εικονιστικό αγγείο[1], μια ανακτορική τοιχογραφία, ένα σφραγιστικό δακτυλίδι[2] ή κάποιο άλλο διακοσμημένο αντικείμενο; Παραδόξως όχι. Πρόκειται για ένα σχέδιο χαραγμένο από έναν γραφέα στην πίσω όψη μιας μικρής πήλινης πινακίδας γραμμικής Β γραφής από την «Οικία του Λαδεμπόρου»[3] στις Μυκήνες και, παρότι, δεν είναι το μοναδικό σκαρίφημα σε πινακίδα, αποτελεί το μόνο που  απεικονίζει ανθρώπινη μορφή.

Οι πινακίδες ήταν λογιστικά κατάστιχα των μυκηναϊκών ανακτόρων. Η αυστηρή γραφειοκρατία δεν άφηνε περιθώρια ευελιξίας στους γραφείς. Απαιτούνταν ακρίβεια και προσοχή. Ένας γραφέας μπορούσε να διορθώσει ένα λάθος του ή να χρησιμοποιήσει άλλες επιφάνειες της πινακίδας αν αυτό απαιτούσε η καταγραφή. Εδώ, όμως, έχουμε έναν γραφέα που πρωτοτυπεί. Επηρεάστηκε άραγε από τον τοιχογραφικό διάκοσμο του χώρου εργασίας του; Έκανε ένα διάλειμμα από την βαρετή καταγραφή; Μήπως η ίδια η καταγραφή τον οδήγησε στο σκαρίφημα;

Η πινακίδα είναι μια από τις 27 που βρέθηκαν μαζί στο κτήριο όπου έχει τεκμηριωθεί ανασκαφικά ότι γινόταν κατεργασία μαλλιού. Η κύρια όψη της, έργο του γραφέα 51[4] καταγράφει προμήθεια μαλλιού[5] που χαρακτηρίζεται ως «χρωστόν ή «κλωστόν»[6]. Μήπως λοιπόν ο γραφέας 51 σχεδίασε τον νεαρό άνδρα με στόχο να αναπαραστήσει στο ζώμα του τα διακοσμητικά στοιχεία για τα οποία προορίζονταν οι μικρές ποσότητες μαλλιού της καταγραφής του; Η «εικονογράφηση» δεν θα ήταν κάτι που του ζητήθηκε, και μπορεί να εξηγηθεί ως προσωπική ανάγκη οπτικοποίησης[7]  μιας βαρετής καταγραφής από έναν καταπιεσμένο γραφέα, ο οποίος κατάφερε πάντως να προσδώσει καλλιτεχνικό χαρακτήρα σε ένα ψυχρό, γραφειοκρατικό αντικείμενο.

Δρ. Κατερίνα Βουτσά

[1] Ο εικονιστικός ρυθμός ήταν ένα από τα είδη διακόσμησης της Μυκηναϊκής κεραμεικής. Περιελάμβανε εικονιστικά θέματα είτε μεμονωμένα είτε σε παραστάσεις. Η παρουσία ανδρικών μορφών αποτελεί αγαπημένο θέμα σε αγγεία του ρυθμού.

[2] Τα χρυσά σφραγιστικά δακτυλίδια αποτελούν πολύτιμα προσωπικά αντικείμενα και οι παραστάσεις τους, που περιλαμβάνουν συχνά ανθρώπινες μορφές,  είναι δείγματα υψηλής καλλιτεχνικής αξίας.

[3] Μέρος συγκροτήματος κτηρίων εκτός της Ακρόπολης των Μυκηνών τα οποία σχετίζονται με το ανάκτορο και συνδυάζουν οικιστικά χαρακτηριστικά και βιοτεχνικές δραστηριότητες.

[4] Ο Γραφέας 51 των Μυκηνών είναι ο δημιουργός ακόμη 6 πινακίδων, όλες σχετικές με την καταγραφή μαλλιού. Συνολικά οι 27 πινακίδες της σειράς Oe των Μυκηνών έχουν γραφτεί από 5 διαφορετικούς γραφείς.

[5] Το λογόγραμμα 𐂝 (*145- LANA) αποδίδει το μαλλί στις πινακίδες Γραμμικής Β γραφής.

[6] ko-ro-to /khrōston/ ή /klōston/. Ο όρος μπορεί να αναφέρεται στο χρώμα ή στο είδος της ύφανσης αλλά ίσως και σε κάποιο διακοσμητικό στοιχείο του υφάσματος φτιαγμένο από μαλλί.

[7] Η πιθανότητα το θέμα μιας καταγραφής να οδηγούσε έναν γραφέα στην οπτικοποίησή της ενισχύεται από την πινακίδα An 724 από την Πύλο,  η οποία καταγράφει κωπηλάτες και στην πίσω όψη της φέρει ένα εγχάρακτο σκαρίφημα πλοίου.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Bennett, E.L., Jr. (ed)., 1958. The Mycenae Tablets II. With an introduction of A.J.B. Wace and E. B. Wace. Translation and Commentary by J. Chadwick, TAPS 48, Part 1, Philadelpheia.

Palaima, Th.G., 1992. “Mycenaean Scribal Aesthetics” in R. Laffineur and J.L. Crowley (eds) ΕΙΚΩΝ1992. Aegean Bronze Age Iconography: Shaping a Methodology. 4th International Aegean Conference, University of Tasmania, Hobart, 6-9 April 1992. Aegaeum 8 , Liège, 63-75.

Tournavitou, Iph.,1995. The ‘Ivory Houses’ at Mycenae. London, BSA Supplementary 24.

Tournavitou, Iph., E. Andersson Strand, M.-L. Nosch, and J. Cutler., 2015. “Textile production at Mycenae, mainland Greece”, in E. Andersson Strand and M.-L. Nosch (eds.) Tools, Textiles and Contexts: Investigating Textile Production in the Aegean and Eastern Mediterranean Bronze Age, Ancient Textiles Series 21, Oxford and Philadelphia, 253-265.

Varias García, C., 2008 “Destiñendo la lana micénica: ka-sa-to y a-ko-ro-ta en las tablillas MY Oe 113, Oe 115 y Go 610”, Faventia 30 (1-2), 53-67.