Πήλινη τράπεζα παιχνιδιού

Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Συλλογή Αγγείων, αρ. ευρ. Α 25665

Προέλευση: Βάρης Αττικής

Διαστάσεις: Ύψος: 0,18 μ., πλάτος: 0,183 μ., μήκος: 0,248 μ., ύψος ειδωλίων: 0,10 μ.

Χρονολόγηση: 675-650 π.Χ.

Χώρος έκθεσης: Έκθεση Ειδωλίων, Αίθουσα 58, Προθήκη 2.

Το πήλινο ομοίωμα τράπεζας παιχνιδιού προέρχεται από ταφική πυρά που αποκαλύφθηκε στο νεκροταφείο του αρχαίου δήμου του Αναγυρούντος, στην περιοχή της σημερινής Βάρης Αττικής. Το ομοίωμα είναι συγκολλημένο και συμπληρωμένο. Φέρει τέσσερα πήλινα ειδώλια θρηνωδών, από ένα σε κάθε μία από τις γωνίες της άνω επιφάνειας, στην οποία διατηρούνται πέντε έντυπες παράλληλες γραμμές και ωοειδείς αυλακώσεις στα άκρα τους. Το ομοίωμα διακοσμείται με φυτικά μοτίβα, ολόβαφα τρίγωνα και σειρές τεθλασμένων γραμμών. Μαζί με το ομοίωμα βρέθηκε ένα πήλινο ζάρι (ΕΑΜ Α 25664, μήκος πλευράς 0,025 μ.), με έντυπη απόδοση αριθμού ανά πλευρά, καθώς και παραστάσεις αλόγου, γυναικείων μορφών και γεωμετρικών μοτίβων. Ομοίωμα και ζάρι χρονολογούνται γύρω στα 675-650 π.Χ.

Το πήλινο ομοίωμα τράπεζας με τις πέντε έντυπες γραμμές στην άνω επιφάνεια σχετίζεται με το αρχαίο παιχνίδι πέντε γραμμαί ή πεσσά πεντάγραμμα, το οποίο μαρτυρείται από τις αρχαίες ελληνικές και μεταγενέστερες πηγές. Παιζόταν πάνω σε επιφάνεια με πέντε γραμμές, με ζάρι (κύβο) και πέντε πιόνια (πεσσούς) για κάθε παίκτη. Στόχος του παιχνιδιού θεωρείται ότι ήταν η μετακίνηση των πιονιών από τις ωοειδείς αυλακώσεις στα άκρα των γραμμών σε ασφαλή θέση ή άσυλο στη μεσαία γραμμή ή στο κέντρο. Παραδείγματα παρόμοιων τραπεζών, καθώς και εκδοχές με περισσότερες γραμμές, απαντούν σε πηλό, μάρμαρο και άλλα υλικά. Ως ταφικό εύρημα, το ομοίωμα τράπεζας με τις μορφές των θρηνωδών έχει συσχετιστεί με τις αρχαίες δοξασίες για απολαύσεις της ζωής στο επέκεινα, καθώς και με μεταφορές για τη θεώρηση της ζωής ως παιχνίδι των θνητών.

Τα επιτραπέζια παιχνίδια, τα οποία παίζονταν με πεσσούς πάνω σε ένα διαγραμμισμένο πίνακα (πεσσεία ή πεττεία) και άλλα παιχνίδια στρατηγικής ή τύχης  αποτελούν μερικά από τα παλαιότερα παιχνίδια, τα οποία είναι γνωστά από την Ελλάδα, την Αίγυπτο και άλλες περιοχές. Σύμφωνα με το μύθο, τα παιχνίδια με πεσσούς εφευρέθηκαν από τον ήρωα Παλαμήδη, κατά την διάρκεια της παραμονής των Αχαιών στην Αυλίδα πριν τον απόπλου τους προς την Τροία ή κατά τη διάρκεια της μακράς πολιορκίας της πόλης. Από τις μάλλον σπάνιες υποθετικές απεικονίσεις του Παλαμήδη στην αρχαία ελληνική τέχνη αναφέρουμε το πήλινο ζάρι ΕΑΜ A 19366 (διαστάσεις: 0,042 X 0,04 X 0,045 μ.), των μέσων του 7^ου αιώνα π.Χ., με την γραπτή παράσταση μίας ανδρικής κεφαλής.

Δρ Μαρία Χιδίρογλου

Βιβλιογραφία

Dasen V. (επιμ.), 2019. Ludique. Jouer dans l’Antiquité, Catalogue de l’exposition, Lugdunum, musée et théâtres romains, 20 juin-1^er décembre 2019, Gent, Lyon.

Καλλιπολίτης Β., 1963. Ἀνασκαφή τάφων Ἀναγυροῦντος, ΑΔ 18 (1963), 115-132.

Kallipolitis-Feytmans D., 1985. Céramique de la petite nécropole de Vari (II), BCH 109 (1985), 31-47.

Murray H.J.R., 1952. A History of Board Games Other than Chess, Oxford.

Παπασπυρίδη-Καρούζου Σ., 1963. Ἀγγεῖα τοῦ Ἀναγυροῦντος, Aθήνα.

Papaspyridi- Karouzou S., 1973. Der Erfinder des Würfels, AM 88 (1973), 55-65.

Pritchett Kendrick W., 1968. Five Lines and IG I² 324, California Studies in Classical Antiquity 1 (1968), 189-198.

Rocco G., 2008. La ceramografia protoattica. Pittori e botteghe (710-630 a.C.), Rahden.

Schädler U., 2009. Pente grammai – the ancient Greek board game Five Lines, στο J.N. Silva (επιμ.), Board Game Studies Colloquium XI, Proceedings, Lisbon, 173-196.

Schädler U. – Chidiroglou M. – Schierup St., Archaic Greek terracotta gaming tables revisited, Pallas 119 (2022), προς εκτύπωση.

Whittaker H., 2004. Board Games and Funerary Symbolism in Greek and Roman Contexts, στο Myth and Symbol 2, Symbolic phenomena in ancient Greek culture, Papers from the Second and Third International Symposia on Symbolism at the Norwegian Institute at Athens, September 21-24, 2000 and September 9-22, 2002, Bergen, 279-302.

Xagorari M., 1996. Untersuchungen zu frühgriechische Grabsitten. Figürliche plastische Beigaben als geschlossenen Grabfunden Attikas und Euböas des 10. bis 7. Jhs. v. Chr., Mainz.