Κύμβη[1] του πολύχρωμου ρυθμού, με παράσταση αιγάγρων, δελφινιών και κρόκων

Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
Συλλογή Προϊστορικών Αρχαιοτήτων, αρ. ευρ. Π27575 (ΑΚΡ 3266)

Προέλευση: Θήρα, Ακρωτήρι, «Οικία των Γυναικών», Δωμάτιο 7
Διαστάσεις: μήκος: 0,534, πλάτος: 0,139, ύψος: 0,121
Χρονολόγηση: αρχές 16^ου αι. π.Χ.
Χώρος έκθεσης: Έκθεση αρχαιοτήτων Θήρας, Αίθουσα 48, Προθήκη 12

Στη μία πλευρά του αγγείου εικονίζονται τρεις αρσενικοί αίγαγροι σε βραχώδες τοπίο, όπου φυτρώνουν δυσανάλογα μεγάλοι κρόκοι, τους οποίους μυρίζουν τα ζώα. Το τρίχωμα των δύο αιγάγρων αποδίδεται με λευκές οριζόντιες πινελιές πάνω στην καστανή βάση. Στην άλλη πλευρά, τρία δελφίνια κολυμπούν ζωηρά σε θαλάσσιο τοπίο με βράχια, θαλάσσια βλάστηση και κύματα. Το ακόσμητο εσωτερικό του αγγείου δηλώνει ότι ήταν προορισμένο να παραμένει αθέατο. Βρέθηκε στον σπουδαίο προϊστορικό οικισμό στο Ακρωτήρι Θήρας, στη λεγόμενη Οικία των Γυναικών, ένα κτήριο με οικιστική και τελετουργική χρήση.

Η χρήση του σκεύους δεν μάς είναι γνωστή, όμως η σπανιότητα του τύπου[2], το ιδιαίτερο σχήμα και η φυσιοκρατική του διακόσμηση που περιλαμβάνει μόνο αίγαγρους, χελιδόνια, δελφίνια, κρίνα και κρόκους, υπονοούν ότι αυτό χρησίμευε σε συγκεκριμένες περιστάσεις της ζωής της κοινωνίας του Ακρωτηρίου, ίσως τελετουργικές. Ο συμπεριληπτικός συνδυασμός στο συγκεκριμένο αγγείο των εμφατικά αρσενικών ζώων της ξηράς, των δυνατών και έξυπνων πλασμάτων της θάλασσας και του πιο φορτισμένου συμβολικά φυτού, του κρόκου, ενισχύει την πιθανότητα του θρησκευτικού χαρακτήρα της παράστασης.

Τα τρία δημοφιλέστερα ζώα στις εικονιστικές παραστάσεις της θηραϊκής κεραμεικής, οι οποίες πιθανόν εμπνέονται από τη μεγάλη ζωγραφική της περιόδου, είναι οι αίγαγροι, τα δελφίνια και τα χελιδόνια, τα οποία εικονίζονται πάντα σε κίνηση. Κύμβη με παρόμοια παράσταση τριών αιγάγρων ανάμεσα σε κρόκους και τριών δελφινιών ανάμεσα στα κύματα, προέρχεται από το Δωμάτιο 5 της Δυτικής Οικίας και βρίσκεται σήμερα στο Μουσείο Προϊστορικής Θήρας. Η έμφαση στο μοτίβο της τριάδας και στην τριαδικότητα, που απαντάται στην Αίγυπτο και την Ανατολική Μεσόγειο, δεν είναι άγνωστη στο προϊστορικό Αιγαίο (τριάδες θεϊκών μορφών όπως η «Ελεφάντινη Τριάδα» [3], άνθη ανά τριάδες στην τοιχογραφία της Άνοιξης, τριμερή ιερά), γεγονός που ενισχύει περισσότερο τη σύνδεση με τη θρησκευτική σφαίρα.

O άνθρωπος στο Ακρωτήρι, όπως και σε όλο το προϊστορικό Αιγαίο, ζει και αλληλεπιδρά αρμονικά με το φυσικό περιβάλλον, σε πλαίσιο σεβασμού. Πέρα από το να είναι ένα απλό φυσικό τοπίο, το περιβάλλον μετασχηματίζεται μέσω της βίωσής του από τον άνθρωπο και γίνεται κοινωνικός χώρος, συμβολικός χώρος, μυθολογικός χώρος. Τα ζωηρά αγριοκάτσικα, οι γιγαντιαίοι κρόκοι και τα παιχνιδιάρικα δελφίνια πάνω στην κύμβη από το Ακρωτήρι απέχουν πολύ από το να είναι μια απλή και δροσερή διακοσμητική παράσταση, εμπνευσμένη από τη φύση: είναι η θέαση και πρόσληψη του τοπίου και της άγριας ζωής από τους κατοίκους της Θήρας και η ένταξή τους στον καθημερινό, συμβολικό και θρησκευτικό τους βίο και στο ιδεολογικό τους αρχιτεκτόνημα, ενδεχομένως σε μύθους και διηγήσεις που μάς είναι άγνωστες. Αν και απών στην κύμβη, ο άνθρωπος είναι ωσεί παρών, ως τμήμα και θεατής του φυσικού κόσμου, ως καλλιτέχνης και χρήστης της κύμβης και ως δημιουργός του πλέγματος ιδεών που εκφράζουν τα γεμάτα ζωή και κίνηση στιγμιότυπα στις δύο πλευρές του αγγείου.

[1]Η κύμβη είναι ένα χαρακτηριστικό δημιούργημα της θηραϊκής κεραμεικής και το σχήμα της δεν συναντάται πουθενά αλλού στο προϊστορικό Αιγαίο. Είναι ένα μακρόστενο, ρηχό, αγγείο με στρογγυλεμένα άκρα και δύο λαβές στις μακριές πλευρές του.

[2] Μόνο οκτώ κύμβες είναι γνωστές από το προϊστορικό Αιγαίο, όλες από το Ακρωτήρι. Τρεις από αυτές εκτίθενται στην Προθήκη 12 της μόνιμης έκθεσης αρχαιοτήτων Θήρας του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Εκτός από την κύμβη που παρουσιάζεται εδώ, στη μόνιμη έκθεση αρχαιοτήτων Θήρας του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει μία κύμβη με παράσταση δελφινιών (αρ. ευρ. Π27379 ) και μία άλλη διακοσμημένη με κρίνα (αρ. ευρ. Π27427).

Κατερίνα Κωστάντη

Βιβλιογραφία

Marinatos, Sp. Excavations at Thera, VI-VII.1972-1973 Seasons. The Archaeological Society at Athens Library No 180. Athens 1999, 2^nd Ed., 10-11, Pl. 80, Colour Plate 11.

Marthari, M. 1987. The Local Pottery Wares with Painted Decoration from the Volcanic Destruction Level of Akrotiri, Thera. AA 1987.3, 359-380.

Murray, S. P. 2004. Reconsidering the Room of the Ladies at Akrotiri, σε Chapin, A. P. (ed.) Χάρις: Essays in Honor of Sara A. Immerwahr, Hesperia Supplement 33, Princeton, N. J.: The American School of Classical Studies at Athens, 101-130.

Κομνηνός, Π. 2011. Το τοπίο στις προϊστορικές τοιχογραφίες. Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειος (1700-1300 π.Χ.), Εκδοτικός Οίκος Σταμούλη.

Kriga, D. 2014. Flora and Fauna Iconography on Strainers and Kymbai at Akrotiri: Theran Ceramic Vessels of Special Use and Special Iconography στο Touchais, G., Laffineur, Ρ. and F. Rougemont (eds), Physis: l‘environnement naturel et la relation homme–milieu dans le monde égéen protohistorique. Actes de la 14e Rencontre égéenne internationale, Paris, Institut National d’ Histoire de l’ Art (INHA), 11-14 Décembre 2012, Aegaeum 37, Leuven and Liege: Peeters, 499-503