Ελεφάντινο πλακίδιο με γυναικεία μορφή
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
Συλλογή Προϊστορικών Αρχαιοτήτων, αρ. ευρ. Π5897

Προέλευση: Μυκήνες, Ακρόπολη
Διαστάσεις: Ύψος: 8,5 εκ.
Χρονολόγηση: 15ος -14ος αι. π.Χ.
Χώρος έκθεσης: Έκθεση Μυκηναϊκών Αρχαιοτήτων, Aίθουσα 4, Προθήκη Μ 18.

Η ανάγλυφη γυναικεία μορφή -πιθανότατα θεά-, που απεικονίζεται καθισμένη σε βράχο, αποτελεί ένα από τα σπάνια δείγματα μικροτεχνίας της εποχής, που μας προσφέρουν λεπτομερή εικόνα της Μυκηναϊκής ενδυμασίας. Ο καλλιτέχνης έχει αποδώσει τη μορφή με τόση ζωντάνια και χάρη που σχεδόν παραβλέπουμε το γεγονός ότι το κεφάλι και τα χέρια της δεν σώζονται.

Η θεά φοράει την τυπική Αιγαιακή ενδυμασία με το εφαρμοστό, κοντομάνικο γιλέκο που τονίζει το ακάλυπτο στήθος και τη λεπτή της μέση, και την μακριά, πτυχωτή φούστα που αγκαλιάζει τις πλούσιες καμπύλες της και καταλήγει στους αστραγάλους, αποκαλύπτοντας τα γυμνά της πόδια. Στη μέση της, η θεά φοράει χαλαρή ζώνη ή διπλή κορδέλα, ενός τύπου γνωστού από πήλινα και ελεφάντινα γυναικεία ειδώλια. Η φούστα πιθανότατα αποτελούνταν από ένα ορθογώνιο κομμάτι υφάσματος, το οποίο τυλιγόταν στη μέση και επάνω του ράβονταν φύλλα (φραμπαλάδες) -που εδώ αποδίδονται ανάγλυφα-, σε διαφορετικά μεγέθη, σχέδια και χρώματα, προσδίδοντας ένα εξαιρετικά εντυπωσιακό αποτέλεσμα…>>. Κάποιες φορές τα φύλλα της φούστας διακοσμούνταν και με επίρραπτα κοσμήματα από χρυσό, κυρίως ρόδακες, όπως αυτά που έχουν βρεθεί κατά δεκάδες σε πολλές Μυκηναϊκές θέσεις.

Σε άλλες περιπτώσεις, όπως γνωρίζουμε από τις τοιχογραφίες της εποχής, ένα αραχνοΰφαντο εσώρουχο που φαίνεται να καλύπτει όλο το σώμα, διακρίνεται μέσα από το γιλέκο. Η ενδυμασία αυτή, γνωστή κυρίως από τις τοιχογραφίες και τα σφραγιστικά δακτυλίδια που απεικονίζουν γυναίκες της αριστοκρατίας σε δημόσια θεάματα ή ιέρειες σε σκηνές που έχουν ερμηνευθεί ως τελετουργικές, αποτελούσε την επίσημη περιβολή για ειδικές περιστάσεις. Όπως γνωρίζουμε από τις πινακίδες της Γραμμικής Β γραφής, υπήρχαν βεβαίως και άλλοι τύποι ενδυμάτων, πιο πρακτικοί για τις ανάγκες της καθημερινότητας, μεταξύ άλλων η κοντή φούστα, και αυτή πιθανότατα πτυχωτή, και ένας κοντός χιτώνας με μανίκια, ίσως το ένδυμα που αναφέρεται στον Όμηρο ως φάρος.

Τα Μυκηναϊκά ενδύματα υφαίνονταν κυρίως από μαλλί προβάτων ή φυτικό λινάρι, ενώ για τα λεπτότατα, σχεδόν διαφανή εσώρουχα των γυναικών, σύμφωνα με σχετικά πρόσφατη μελέτη, είναι πιθανόν να χρησιμοποιήθηκε το λεγόμενο «θαλασσινό μετάξι», λεπτές ίνες που εκκρίνονται από το θαλάσσιο όστρακο Pinna nobilis, το οποίο απαντάται μόνο στη Μεσόγειο.

Δρ. Ελένη Κωνσταντινίδη-Συβρίδη

Βιβλιογραφία:
Boloti, T., e-ri-ta’s Dress: Contribution to the Study of the Mycenaean Priestesses’ Attire. Prehistoric, Ancient Near Eastern and Aegean Textiles and Dress: an Interdisciplinary Anthology, Harlow, Mary, Cecile Michel, and Marie-Louise Nosch, eds. Ancient Textiles Series 18, Oxford and Philadelphia 2014, 245-270.
Burke, B., Looking for Sea-Silk in the Bronze Age Aegean, Nosch, M.-L. and R. Laffineur (eds.) KOSMOS. Jewellery, Adornment and Textiles in the Aegean Bronze Age, Aegaeum 33, Proceedings of the 13th International Aegean Conference/13e Rencontre egeenne internationale, University of Copenhagen, Danish National Research Foundation’s Centre for Textile Research, 21-26 April 2010, Liege 2012, 171-176.
Jones, B., New Reconstructions of the “Mykenaia” and a Seated Woman from Mycenae, American Journal of Archaeology.2009 (113.3), 309-337.
Konstantinidi-Syvridi, E., A Fashion Model of Mycenaean Times: The Ivory Lady from Prosymna, Nosch, M.-L. and R. Laffineur (eds.), KOSMOS. Jewellery, Adornment and Textiles in the Aegean Bronze Age, Aegaeum 33, Proceedings of the 13th International Aegean Conference/13e Rencontre egeenne internationale, University of Copenhagen, Danish National Research Foundation’s Centre for Textile Research, 21-26 April 2010, Liege 2012, 265-270.