Αττική ερυθρόμορφη υδρία, αγγειογραφία του Πολυγνώτου

Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
Συλλογή Αγγείων και Μικροτεχνίας, αρ. ευρ. Α 14983

Προέλευση: Άγνωστη (αγορά).
Διαστάσεις: Ύψος: 46 εκ.
Χρονολόγηση: 450-445 π.Χ.
Χώρος έκθεσης: Έκθεση Αγγείων, Aίθουσα 55, Προθήκη 114.

Στον ώμο της υδρίας ιστορούνται θέματα εμπνευσμένα από την Ιλίου Πέρσιν. Το έργο αυτό έχει χαθεί, όμως κατά αγαθή τύχη, το περιεχόμενο των χαμένων επών του Τρωικού κύκλου διασώζεται, έστω περιληπτικά, στο έργο του γραμματικού ή φιλοσόφου Πρόκλου. Στο αγγείο παρουσιάζεται το επεισόδιο του ανοσιουργήματος του Αίαντα, ο οποίος έχοντας ξεπεράσει το μέτρο των ανθρώπων, ατιμάζει την Κασσάνδρα, την όμορφη κόρη του Πριάμου, μέσα στο ναό της θεάς Αθηνάς, όπου κατέφυγε ως ικέτιδα. Δυστυχώς από τη σκηνή διασώζεται μόνο, αποσπασματικά, η μορφή του Λοκρού ήρωα.

Δίπλα, ο Μενέλαος αντικρίζει ξανά, μετά από είκοσι χρόνια, την ωραία Ελένη που οδήγησε τόσους Αχαιούς στον Άδη. Ο Σπαρτιάτης βασιλιάς έχει πάρει όρκο να τη σκοτώσει. Μόλις την αντικρίζει, αποφασισμένος να ξεπλύνει όλους τους άδικους θανάτους των συντρόφων του τραβάει το σπαθί του. Ωστόσο, αρκεί μόνο ένα της βλέμμα και ο άντρας, πετάει το σπαθί του. Συνεχίζει όμως να την καταδιώκει το ίδιο αμείλικτα, πλέον ως εραστής που τη διεκδικεί και πάλι από την αρχή, ενώ η γυναίκα προσπαθεί εναγωνίως να ξεφύγει, καταφεύγοντας με τις δύο συντρόφους της σε βωμό.

Η παράσταση του αγγείου αυτού διαφοροποιείται από την πιο διαδεδομένη εκδοχή του μύθου σύμφωνα με την οποία, όταν το ζευγάρι συναντιέται και πάλι, η Ελένη ατρόμητη μπροστά στον εξαγριωμένο άντρα, χωρίς να μιλήσει, απλά γυμνώνει το στήθος της. Ο Μενέλαος για ακόμα μία φορά δεν μπορεί να αντισταθεί στην ομορφιά της. Από διώκτης μετατρέπεται σε αιχμάλωτός της και της παραδίδεται, αφήνοντας το ξίφος του να πέσει από το χέρι.

Δρ. Έφη Οικονόμου

Ενδεικτική βιβλιογραφία:
Kroh, P., Λεξικό αρχαίων συγγραφέων, λήμμα Πρόκλος γραμματικός, εκδ. USP, 1996.
Τζεδάκις, Γ., εκδ. Από τη Μήδεια στη Σαπφώ. Ανυπότακτες γυναίκες στην αρχαία Ελλάδα, Αθήνα, 1995, σελ. 137.
Κακριδής, Ι. Θ. (επιμ.), Ελληνική Μυθολογία , Τομ. 5, Αθήνα, 1987.
LIMC IV, 1 (1988), σ. 543 (λ. Helene, αρ. 269).