Αττική Μελανόμορφη Λήκυθος
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
Συλλογή Αγγείων και Μικροτεχνίας, αρ. ευρ. Α 1133

Προέλευση: Ερέτρια
Διαστάσεις: Ύψος 29 εκ., διάμ.: 10 εκ.
Χρονολόγηση: 490-480 π.Χ.
Χώρος έκθεσης: Έκθεση Αγγείων, Aίθουσα 54, Προθήκη 84.

Στο κέντρο της παράστασης αυτής της ληκύθου δεσπόζει μία γυναίκα με κομψό χιτώνα. Τα μακριά λυτά μαλλιά της στολίζει στεφάνη που στερεώνεται με δύο κορδέλες στο κεφάλι της. Με ένα ραβδί αναδεύει το περιεχόμενο του σκύφου που κρατά στο χέρι της και το προσφέρει στο γενειοφόρο άνδρα που κάθεται στα βράχια μπροστά της. Ο άντρας, που συνδυάζει την αμφίεση ταξιδιώτη-πολεμιστή, με χιτώνα και ψηλές μπότες, έχει ακουμπισμένο στο πλάι του το σπαθί του και με το δεξί του χέρι κρατά δύο δόρατα. Η παρουσία μίας τρίτης μορφής με κεφάλι γουρουνιού και σώμα ανθρώπου, η οποία εικονίζεται να απομακρύνεται από τις άλλες δύο είναι το κλειδί για την ταύτιση της γυναίκας με τη μάγισσα Κίρκη [1] και του άνδρα με τον πολύπαθο Οδυσσέα.

Πρόκειται για ιστόρηση ενός επεισοδίου από το νόστο του Οδυσσέα, ο οποίος για χρόνια περιπλανήθηκε στις θάλασσες, ως μία τελετή επαναφοράς του στην κοινωνία των ανθρώπων, από την οποία απομακρύνθηκε, όταν αντιστρατεύτηκε τους θεούς λεηλατώντας τους ναούς τους κατά την άλωση της Τροίας. Σύμφωνα με την ραψωδία κ της Οδύσσειας, το πλοίο του βασιλιά της Ιθάκης, περιπλανώμενο, έφτασε και στην Αιαία, το νησί της θεάς Κίρκης, η οποία με το πρόσχημα της φιλοξενίας, παρέσυρε τους συντρόφους του Οδυσσέα στο παλάτι της και τους προσέφερε ένα ποτό, στο οποίο είχε ανακατέψει μέλι με βότανα που θολώνουν τη μνήμη, ώστε να απολησμονήσουν την πατρίδα τους. Στη συνέχεια τους χτύπησε με το μαγικό ραβδί της και τους μεταμόρφωσε σε χοίρους. Ο πολύτροπος Οδυσσέας ανέλαβε τη σωτηρία των φίλων του. Με τη βοήθεια του θεού Ερμή, ο οποίος έδωσε στον ήρωα ένα αντίδοτο, το μώλυ, κατάφερε να γλυτώσει από τα μάγια και ανάγκασε τη θεά να επαναφέρει τους συντρόφους του στην ανθρώπινη μορφή τους.

Το όνομα της θεάς, που σημαίνει γεράκι, είναι αποκαλυπτικό της φύσης της. Πρόκειται για μία αρπαχτική θεά- μάγισσα που καταπατά τη φύση των ανθρώπων μεταμορφώνοντάς τους σε άγρια ζώα. Άλλωστε η μαγεία ήταν συχνά συνδεδεμένη με το γυναικείο φύλο, τόσο με θνητές γυναίκες, όσο και με νύμφες που προσπαθούσαν με τεχνάσματα να διαχειριστούν καταστάσεις προς όφελός τους. Όμως ο Ερμής, ως Ολύμπιος θεός, στα χέρια των οποίων έχει περάσει η εξουσία του κόσμου, προσφέρει τη λύση και τη σωτηρία στο θνητό. Στην παντοδυναμία των θεών που ορίζουν την κανονικότητα του Κόσμου, δεν μπορεί παρά να υποταχθεί και η Κίρκη, η οποία από μάγισσα γίνεται ερωμένη του Οδυσσέα και τελικά οδηγός του, αφού τον βοηθάει να βρει τον δρόμο της επιστροφής του στην Ιθάκη του.

[1] Θεά τρανή, ωριοπλέξουδη και με ανθρωπίσιο λάλο η ομόσπλαχνη αδερφή του πίβουλου του Αιήτη, τι κι οι δυο τους
την Πέρση κάτεχαν για μάνα τους, του Ωκεανού την κόρη,
κι είχαν τόν Ήλιο κύρη, στους θνητούς που διασκορπάει το φως του. (Οδύσσεια, κ. 136-139)

Δρ. Ε. Οικονόμου

Βιβλιογραφία:
Γ. Τζεδάκις, (επιμ.). Από τη Μήδεια στη Σαπφώ, Κατάλογος Έκθεσης, Αθήνα 1995.
P. Vidal- Naquet, Ο κόσμος του Ομήρου, Αθήνα 2002.
E. Sellers, Three Attic lekythoi from Eretria, JHS 13, (1892-93): 7-9.