Πήλινες ζωόμορφες κουδουνίστρες

Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Συλλογή Κυπριακών Αρχαιοτήτων, αρ. ευρ. 11956, 11957, 11958.

Προέλευση: Κύπρος

Διαστάσεις: [11956] Ύψος: 14,2 εκ., [11957] Ύψος: 8,9 εκ., [11958] Ύψος: 9.4 εκ.

Χρονολόγηση: Υστεροκυπριακή Ι (1600-1450 π.Χ.)

Χώρος έκθεσης: Έκθεση Κυπριακών Αρχαιοτήτων, Αίθουσα 64, Προθήκη 1.

Oι τρεις κουδουνίστρες της Κυπριακής Συλλογής του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου συμπεριλαμβάνονται στα αρχαιότερα και πιο αντιπροσωπευτικά δείγματα του τύπου. Έχουν ωοειδές σώμα -η μία ατρακτοειδές-, υπερυψωμένη λαβή και χαρακτηριστικά γάτας ή κουκουβάγιας, ενώ στο εσωτερικό τους μικροί σπόροι ή μεταλλικές χάντρες παράγουν με την ανακίνηση το χαρακτηριστικό κουδούνισμα. Παρόμοια αντικείμενα έχουν ανευρεθεί σε Κυπριακά ιερά αφιερωμένα σε γυναικείες θεότητες, πιθανόν από γυναίκες που επιθυμούσαν να αποκτήσουν παιδί.

Από την αρχαιότητα έως σήμερα, το παιχνίδι συντροφεύει τις πιο όμορφες στιγμές μας, ξεκινώντας από τη γέννησή μας ακόμη. Αυτό μαρτυρούν τα δεκάδες αντικείμενα, κουδουνίστρες, σβούρες, σφεντόνες, μπάλες και κούκλες  -φυσικά ή σε αναπαραστάσεις-, που ελάχιστα διαφέρουν από τα σύγχρονα παιχνίδια, παρά την τεράστια χρονική απόσταση που τα χωρίζει. Μάλιστα, η ιδιαίτερα επιμελής κατασκευή και η περίτεχνη διακόσμηση στα περισσότερα από αυτά φανερώνουν την ευαισθησία και την αγάπη με τις οποίες άνθρωποι όλων των εποχών προσέγγιζαν την τρυφερή παιδική ηλικία.

Η κουδουνίστρα ήταν όπως και σήμερα, το πρώτο παιχνίδι του μωρού, όχι μόνο γιατί μπορούσε να το νανουρίζει ή να το κρατάει απασχολημένο αλλά και γιατί ήταν η πρώτη του επαφή με τον ήχο και τη μουσική, που σε πολλούς πολιτισμούς θεωρούνταν ότι λειτουργούσε αποτρεπτικά, διώχνοντας τα κακά πνεύματα. Πήλινες κουδουνίστρες έχουν ταυτιστεί αρχαιολογικά από τη 2^η χιλιετία π.Χ. στην Ανατολική Μεσόγειο, την Αίγυπτο και την Κεντρική Ευρώπη.

Στην αρχαία Ελλάδα η κουδουνίστρα (πλαταγή[1]) είχε επίσης συνήθως τη μορφή κάποιου ζώου ή πτηνού. Τρυφερές στιγμές ανάμεσα στη μητέρα ή την τροφό και το μωρό που κρατάει κουδουνίστρα έχουν αποτυπωθεί σε δεκάδες αγγεία, ενώ ο Αριστοτέλης, σε μία από τις πολλές αναφορές του στα παιχνίδια, μάς πληροφορεί ότι η πλαταγή ήταν επινόηση του φιλόσοφου και εφευρέτη Αρχύτα από τον Τάραντα, για να παίζουν τα μωρά ώστε να μην κάνουν ζημιές στο σπίτι (Πολιτικά, Η 1340β, 25-35).

[1] Ετυμολογία: από το ρήμα πλατάσσω που σημαίνει παράγω ήχο με κρούση.

Δρ Ε. Κωνσταντινίδη-Συβρίδη

Βιβλιογραφία   

Βασιλοπούλου, Ει., Το παιδί και το παιχνίδι στην αρχαία ελληνική τέχνη. Παιδαγωγική προσέγγιση. Διδ.διατριβή, Θεσσαλονίκη 2003.

Beaumont, L. Childhood in Ancient Athens: Iconography and Social History. Routledge Monographs in Classical Studies, London/New York 2012.

Καραγιώργης, Β., Αρχαία Κυπριακή Τέχνη στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Ίδρυμα Α.Γ. Λεβέντη, Αθήνα 2003, 49-50.

Πλατή, Μ. Παίζοντας στην αρχαία Αθήνα με τον Λύσιν και την Τιμαρέτην, Ίδρυμα Ν.Π. Γουλανδρή, Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Αθήνα 2009 (β΄έκδοση).