Η «τοιχογραφία της Άνοιξης»
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
Συλλογή Προϊστορικών Αρχαιοτήτων, αρ. ευρ. ΑΚΡ 1977.29

Προέλευση: Ακρωτήρι Θήρας, Συγκρότημα Δ, δωμάτιο Δ2
Χρονολόγηση: 16ος αι. π.Χ.
Χώρος έκθεσης: Αίθουσα αρχαιοτήτων προϊστορικής Θήρας 48.

Στην καρδιά του ανεσκαμμένου οικισμού του Ακρωτηρίου στη Θήρα, στο ισόγειο του Συγκροτήματος Δ, διασώθηκε η περίφημη «τοιχογραφία της Άνοιξης» που εκτεινόταν στους τρεις από τους τέσσερις τοίχους του μικρού δωματίου Δ2. Το Δ2 ήταν από τα λίγα διακοσμημένα δωμάτια του συγκροτήματος και έχει ερμηνευθεί ως χώρος με λατρευτική χρήση. Στην ενιαία παράσταση των τοίχων του έχει ζωγραφιστεί μια συναρπαστική τοπιογραφία, όπου κυριαρχούν τα πολύχρωμα ηφαιστειακά βράχια της Θήρας, στολισμένα με τριάδες από ανθισμένα κόκκινα κρίνα, ενώ στον ουρανό πετούν χελιδόνια. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι εδώ παριστάνεται ο ερχομός της Άνοιξης στη θηραϊκή γη, τον Μάρτιο ή τον Απρίλιο, όταν ανθίζουν τα λουλούδια και επιστρέφουν τα αποδημητικά πτηνά.

Φυσικοί πρωταγωνιστές μέσα στο ακίνητο τοπίο που κοσμούσε το μικρό ιερό είναι ασφαλώς τα επτά χελιδόνια, τρία μεμονωμένα και δύο ζευγάρια, καθένα απεικονισμένο με μοναδικό τρόπο. Το διακοσμητικό θέμα του χελιδονιού ήταν οικείο στην κεραμική των Κυκλάδων ήδη από τη Μέση εποχή του Χαλκού (2000-1600 π.Χ.). Εδώ, στην Υστεροκυκλαδική Ι (περ. 1600 π.Χ.) περίοδο του Ακρωτηρίου, ο ζωγράφος φέρνει το θέμα στη μεγάλη τέχνη της τοιχογραφίας εκτελώντας την απεικόνιση των χελιδονιών με πρωτοφανή ζωντάνια. Είναι βέβαιο ότι έχει παρατηρήσει προσεκτικά τη συμπεριφορά των πουλιών και επιτυγχάνει, εφαρμόζοντας ευφυείς ζωγραφικές λύσεις, να αποδώσει την αέναη δυναμική ενός πλάσματος που στη φύση ίπταται αεικίνητο.

Στην «τοιχογραφία της Άνοιξης» η ερωτοτροπία των χελιδονιών έλκει αναπόφευκτα το βλέμμα του θεατή. «Όρθια σχεδόν, τα δύο ερωτευμένα χελιδόνια τερετίζουν» γράφει χαρακτηριστικά ο ανασκαφέας Σπυρίδων Μαρινάτος. Στην εικόνα των χελιδόνων που «ανταλλάσσουν τρυφερότητας εις τον αέρα» έχουμε μια σπανιότατη απεικόνιση ερωτοτροπίας στην Αιγαιακή τέχνη, πιθανότατα συμβολική και υπαινικτική για τις ανθρώπινες σχέσεις, δεδομένου ότι στην εικονογραφία της 2ης χιλιετίας π.Χ. δεν παριστάνονται σαφώς ερωτικές σκηνές μεταξύ των ανθρώπων. Η παράσταση πτηνών ή ζώων σε ζεύγη που ερωτοτροπούν ήταν ένας εύσχημος τρόπος να δηλωθεί το αίσθημα του έρωτα, η αναπόφευκτη έλξη των φύλων, το προοίμιο της ορμέμφυτης διάθεσης αναπαραγωγής που οδηγεί στη δημιουργία οικογένειας. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε άλλη τοιχογραφία από το Ακρωτήρι της Θήρας, στο Δωμάτιο 4 της Ξεστής 3, τα χελιδόνια έχουν ήδη φτιάξει τις φωλιές τους και φροντίζουν τους νεοσσούς τους.

Παρόμοιες παραστάσεις ερωτοτροπίας πτηνών απαντούν στην κρητομυκηναϊκή σφραγιδογλυφία, ενώ στο ένα από τα δύο χρυσά κύπελλα του Βαφειού, ένας ταύρος δίπλα σε μια αγελάδα στρέφει τρυφερά το κεφάλι του σε εκείνη. Το ενδιαφέρον στην «τοιχογραφία της Άνοιξης» είναι ότι εδώ το ερωτικό στοιχείο δηλώνεται σε ένα περιβάλλον θρησκευτικό, σε μια παράσταση που συμβολίζει την αναγέννηση της φύσης. Ο έρωτας δηλώνεται ως ελπιδοφόρο μήνυμα, ως φυσική εκδήλωση, ως κινητήριος δύναμη για τη συνέχιση της ζωής.

Δρ. Bασιλική Πλιάτσικα

Βιβλιογραφία:
Harte K.J., “”Birds of the Thera Wall Paintings””, στο Sherratt S. (επιμ.), The Wall Paintings of Thera τ. ΙΙ, Athens 2000, 681-697.
Immerwahr, S.A., “”Swallows and Dolphins at Akrotiri: Some Thoughts on the Relationship of Vase-Painting to Wall-Painting””, D.A. Hardy, C.G. Doumas, J.A. Sakellarakis, P.M. Warren (επιμ.), Thera and the Aegean World III, London 1990, 237-244.
Marinatos, N., Art and Religion in Thera. Reconstructing a Bronze Age Society, Athens 1984.
Marinatos, S., Excavations at Thera IV, Athens 1971.
Μαρινάτος, Σ., Θησαυροί της Θήρας, Αθήναι 1972.
Ντούμας Χ., Οι τοιχογραφίες της Θήρας, Αθήνα 1999.