Αναθηματικό ανάγλυφο με παράσταση χορού

Συλλογή Έργων Γλυπτικής, αρ. ευρ. Γ1445

Προέλευση: Βρέθηκε στην περιοχή της Ελευσίνας το 1877.

Χρονολόγηση: Τέλη 4^ου αι. π.Χ.

Διαστάσεις: Ύψος: 0,29 μ., Πλάτος: 0,35 μ.

Χώρος έκθεσης: Αίθουσα 25.

Αναθηματικό ανάγλυφο σε σχήμα σπηλιάς, αφιερωμένο στις Νύμφες. Πιθανόν, προέρχεται από το Σπήλαιο του Πανός και των Νυμφών στην Ελευσίνα. Η οπή στο μέσον του έργου χρησίμευε για την ανάρτησή του στο ιερό. Πάνω στο στόμιο του σπηλαίου απεικονίζονται ένα κριάρι και τέσσερις τράγοι. Με ιδιαίτερη χάρη και με ρυθμό, τρεις Νύμφες χορεύουν γύρω από βωμό, κρατώντας η μία το ρούχο της άλλης. Το κεφάλι της κάθε μιας έχει διαφορετική κίνηση. Ο χορός τους αποδίδεται  με μεγάλη κομψότητα και ζωντάνια. Ο τραγοπόδαρος θεός Πάνας, κι εκείνος χορευτής τελειώτατος, όπως τον αποκαλεί ο Πίνδαρος, τις συνοδεύει μουσικά με τη σύριγγα. Στα αριστερά, απεικονίζεται προσωποποιημένος ο ποταμός Αχελώος, συμβολική ένδειξη τοπίου παραποτάμιου ιερού. Η ευχάριστη, ήρεμη, βουκολική σκηνή μεταφέρει την ατμόσφαιρα ενός υπαίθριου φυσικού περιβάλλοντος. Εκεί φαντάζονταν τις Νύμφες σε κύκλιο χορό, έξω από σπηλιές τους στον Ελικώνα, στη Φωκίδα, στην Αττική και σε όλον τον ελληνικό χώρο.

Οι μυθικοί χοροί των θεών και των ηρώων ήταν το πρότυπο για αυτούς των ανθρώπων. Οι πιστοί, στις γιορτές και τις τελετές, φαντάζονταν ότι οι ανθρωπόμορφοι θεοί τους χόρευαν μαζί τους. Οι Χάριτες, οι Ώρες, οι Νηρηίδες, οι Νύμφες και άλλες δροσερές γυναικείες θεότητες απεικονίζονται συχνά να κινούνται ρυθμικά, συνήθως σε τριάδα. Η χαρά του χορού ταίριαζε στην αρχαία ελληνική θρησκεία και ήταν βασικό της στοιχείο. Ο θρησκευτικός χορός -ρυθμική, επαναλαμβανόμενη και δομημένη κίνηση, σοβαρή και γαλήνια – ήταν μέρος της λατρευτικής τελετουργίας σε μεγάλες εορτές, όπως τα Θεσμοφόρια και τα Υακίνθια. Με αυτόν τον τρόπο, τα μέλη της κοινότητας είχαν την δυνατότητα να επικοινωνήσουν, να συναγωνιστούν δημόσια, να διακριθούν, να διασκεδάσουν και να απευθυνθούν με έναν ευχάριστο τρόπο στους θεούς τους, μπροστά σε κοινό. Όλοι συμμετείχαν στο δρώμενο, είτε ως χορευτές, είτε ως θεατές.

Γνωρίζουμε από τις πηγές κάποια είδη θρησκευτικού χορού, όπως τα παρθένεια στις δωρικές πόλεις, τα άνθεια στο Άργος, τον άσεμνο κόρδακα στην Ήλιδα, οργιαστικούς χορούς στο πλαίσιο της διονυσιακής λατρείας,  χορούς προς τιμήν του Απόλλωνα στην Δήλο και στους Δελφούς κ.ά. Η μίμηση, η ευχάριστη πρόσβαση στο θείο, η ομαδικότητα και η παιχνιδιάρικη διάσταση αυτής της μορφής λατρείας έκανε τον χορό μια δημοφιλή δραστηριότητα των Ελλήνων, που αποδίδεται συχνά στην αρχαία τέχνη.

Δρ Αριάδνη Κλωνιζάκη

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Isler, H.P., Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae (LIMC ) 1.2., «Acheloos», 1970, αρ.178, 23.

Καλτσάς, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Τα Γλυπτά, Αθήνα, 2002, 219, αρ. κατ. 455, με βιβλιογραφία.

Τραυλός, Ι., Αρχαιολογικό Δελτίο 16, 1960, Β΄ Χρονικά, 52-55.

ΓΕΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Chaniotis, A., «Festivals and Contests in the Greek World», ThesCRA VII, 2011, 1-43.

Larson, Greek Nymphs, Oxford, 2001.

Lonsdale, S., Dance and Ritual Play in Greek Religion, Baltimore & London, 1993.

Shapiro, A., «Dance», Thesaurus Cultus et Rituum Antiquorum (ThesCRA) II, 2004, 299-343.

Λαναρά – Βογιατζή X, «Περί χορών», Μουσών Δώρα. Μουσικοί και χορευτικοί απόηχοι από την Αρχαία Ελλάδα, Κατάλογος Έκθεσης, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών 1/7-15/9/2004, ΥΠΠΟ Αθήνα, 2004, 87-91.