Πήλινη πινακίδα Γραμμικής Β με καταγραφή εργατικού προσωπικού
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
Συλλογή Προϊστορικών Αρχαιοτήτων, αρ. ευρ. Π 12572 (PY Aa 85)

Προέλευση: Πύλος, Ανάκτορο Άνω Εγκλιανού («Ανάκτορο του Νέστορος»).
Διαστάσεις: Μήκος: 22,1 εκ., Πλάτος: 2,6 εκ., Πάχος: 1,8 εκ.
Χρονολόγηση: 13ος αι. π.Χ.
Χώρος έκθεσης: Έκθεση Μυκηναϊκών Αρχαιοτήτων, Αίθουσα 4, Προθήκη Μ 29 (αρ. 1)

Η πινακίδα Γραμμικής Β γραφής με τη μονόστιχη καταγραφή διασώζει πολύτιμες πληροφορίες για την παιδική εργασία στο μυκηναϊκό Ανάκτορο της Πύλου. Δεκαέξι κορίτσια (κόραι) και 8 αγόρια (κούροι) καταχωρίζονται μαζί με 12 γυναίκες που εργάζονται ως υφάντρες.[1] Μαζί τους καταγράφονται και οι δύο επόπτες της εργασίας της ομάδας.[2]

Περισσότερα από 600 παιδιά, κορίτσια και αγόρια αποτελούν τμήμα του εργατικού δυναμικού του Ανακτόρου της Πύλου και καταγράφονται πάντα μαζί με ομάδες ενήλικου προσωπικού . Όταν η καταγραφή περιλαμβάνει παιδιά και των δύο φύλων, όπως σε αυτήν την πινακίδα, τότε συνοδεύονται από ομάδες εργατριών.[3] Πρόκειται μάλλον για μητέρες που συνδυάζουν αναγκαστικά την εργασία με τη φροντίδα των παιδιών τους.[4] Ταυτόχρονα, τα παιδιά διδάσκονται από τις μητέρες τους την τέχνη τους συμμετέχοντας στον καταμερισμό της εργασίας και κερδίζοντας τον βιοπορισμό τους. Εκτός από τα ονόματα των παιδιών, μας διαφεύγει και η ηλικία τους,[5] αν και υπολογίζεται ότι η συμμετοχή στην εργασία στο Ανάκτορο θα αφορούσε παιδιά από 6 ετών έως εφήβους. Η αναγνώριση δακτυλικών αποτυπωμάτων παιδιών από 8 έως 12 ετών σε πινακίδες από το Ανάκτορο της Κνωσού, έχει οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι τα παιδιά αυτά συμμετείχαν στην προετοιμασία των πινακίδων ώστε να είναι έτοιμες προς χρήση από τους γραφείς (πατέρες τους;).

Τα παιδιά που καταγράφονται στις πινακίδες ως ανώνυμο προσωπικό που εξαρτούν την επιβίωσή τους από το ανάκτορο και αμείβονται με την παροχή σιτηρεσίου (καθημερινή μερίδα τροφής) φαίνεται ότι δεν σχετίζονται με τις απεικονίσεις παιδιών στην τέχνη και την εικονογραφία της περιόδου. Εδώ, πιθανόν απεικονίζονται παιδιά που ανήκουν σε ανώτερες κοινωνικές τάξεις και δεν είναι αναγκασμένα να κερδίσουν τον βιοπορισμό τους,[6] διαθέτοντας χρόνο για παιχνίδι και συμμετοχή σε τελετουργίες και κοινωνικές ή αθλητικές εκδηλώσεις.

Φαίνεται λοιπόν ότι η κοινωνική θέση προσδιόριζε και τον τρόπο που περνούσε το χρόνο του κάθε παιδί στο Μυκηναϊκό Ανάκτορο. Καθώς η παιδική ηλικία είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένη με την ανεμελιά του παιχνιδιού, λογικά και τα παιδιά που καταγράφονται στις πινακίδες θα έβρισκαν χρόνο για να παίξουν. Με μία προϋπόθεση όμως: πρώτα η δουλειά και μετά το παιχνίδι!

[1] Ο όρος a–ke–ti–ri–ja (ἀσκήτριαι) πιθανόν αφορά σε μια εξειδικευμένη κατηγορία υφαντριών που ασχολούνται με την τελική επεξεργασία ή τη διακόσμηση των υφασμάτων. Ο όρος εντοπίζεται εκτός από την Πύλο, στην Κνωσό, τις Μυκήνες και τη Θήβα.

[2] Τα ακροφωνικά DA (da-ma /damar/) και ΤΑ (*ta-mi-ja /tamija/) προσδιορίζουν επιτηρητές της εργασίας των ομάδων προσωπικού. Τα  άτομα αυτά αμείβονται με αυξημένη ποσότητα μερίδων σε σχέση με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας.

[3] Όταν καταγράφονται παιδιά με ανδρικό προσωπικό τότε η καταγραφή αφορά μόνον αγόρια μεγαλύτερης ηλικίας, τα οποία προσδιορίζονται μεν με τον όρο ko–wo που όμως ακολουθείται από το λογόγραμμα για τον άνδρα (VIR). Η  φροντίδα των μικρότερων παιδιών αποτελούσε λοιπόν γυναικεία ευθύνη.

[4] Είναι πάντως ενδιαφέρον ότι ο όρος μητέρα (ma–te) που σώζεται σε μια πινακίδα της Πύλου, δεν αναφέρεται μαζί με τις ομάδες των γυναικών αυτών και των παιδιών τους.

[5] Στις πινακίδες της Κνωσού τα παιδιά προσδιορίζονται επιπλέον με τους όρους me–zo (μείζων) δηλαδή μεγαλύτερος και me–wi–jo (μείων), δηλαδή μικρότερος. Είναι όμως πιθανό τα επίθετα αυτά να αφορούν στάδια εκμάθησης της τέχνης και όχι την ηλικία. Οι όροι σώζονται και στην Πύλο, όπου όμως δεν προσδιορίζουν παιδιά αλλά αντικείμενα (π.χ. τμήματα θωράκων ή έπιπλα).

[6] Ενδεικτικό της υψηλής κοινωνικής θέσης αλλά και του ρόλου των παιδιών κατά την άσκηση της λατρείας είναι το εύρημα του Τάφου III από τον Ταφικό Κύκλο Α των Μυκηνών, όπου το παιδί που είχε ενταφιαστεί μαζί με την «Ιέρεια» ήταν εξ ολοκλήρου καλυμμένο με χρυσά ελάσματα.

Δρ. Κατερίνα Βουτσά

Βιβλιογραφία

Aamodt, Ch. 2012. The Participation of Children in Mycenaean Cult. Childhood in the Past: An International Journal 5.1., 35-50.

Gallou, Ch. 2010. Children at Work in Mycenaean Greece (c. 1680–1050 BCE): A Brief Survey. Childhood and Violence in the Western Tradition, Brockliss, Laurence and Heather Montgomery, eds. Childhood in the Past Monograph Series 1, Oxford and Oakville: Oxbow Books, 162-171.

Kaczmarek, B., Mycenaean childhood: Linear B script set against archeological artefacts, in Rebay-Salisbury, K. and Pany-Kucera, D. (eds.), Ages and Abilities: The Stages of Childhood and their Social Recognition in Prehistoric Europe and Beyond, Oxford 2020: 122-132

Nosch, M.-L. 2001. Kinderarbeit in der mykenischen Palastzeit, in Akten des 8.Österreichischen Archäologentages am Institut für Klassische Archäologie der Universität Wien (vom 23. bis 25. April 1999). Vienna: Phoibos, 37-43.

Olsen, A. 2014. Women in Mycenaean Greece: The Linear B tablets from Pylos and Knossos,. London and New York: Routledge. (ebook).

Rutter, J. B. 2003. Children in Aegean Prehistory, in Neils, J. and Oakley, J. (eds) Coming of Age in Ancient Greece: Images of Childhood from the Classical Past. New Haven: Yale University Press, 30-57.

Sjoquist K.-E. and P. Aström. 1991. Knossos: Keepers and Kneaders (Goteborg: Paul Astroms Forlag).