Τραπεζοφόρο με σύμπλεγμα Σατύρου και Μαινάδας
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
Συλλογή Γλυπτών, αρ. ευρ. 2703

Προέλευση: Βρέθηκε στο Γύθειο πριν το 1848.
Διαστάσεις: Ύψος: 0,76μ.
Χρονολόγηση: 3ος αι. μ.Χ.
Χώρος έκθεσης: Έκθεση Γλυπτών, Aίθουσα 33.

Το στήριγμα τραπεζιού (τραπεζοφόρο) κοσμείται με μορφή Σατύρου, ο οποίος προσεγγίζει με ερωτική διάθεση Μαινάδα σε έκσταση. Η γυναικεία μορφή εικονίζεται να χορεύει παίζοντας τύμπανο, ενώ το στροβίλισμα του κορμιού της προκαλεί το ανέμισμα του ενδύματος, αποκαλύπτοντας το γυμνωμένο σώμα της.

Ο Σάτυρος και η Μαινάδα, προσωποποίηση του δαιμονικού ο πρώτος και του οργιαστικού πνεύματος της φύσης η δεύτερη, είναι συνδεδεμένοι με την λατρεία του Διονύσου και απεικονίζονται συνήθως ως κυνηγός και θήραμα. Η ερωτική ένταση του γυμνού σώματος της Μαινάδας και η σεξουαλική προσέγγιση του -κατά κανόνα- ιθυφαλλικού Σατύρου εμπνέουν πολλές παραστάσεις συνεύρεσης μελών του Διονυσιακού θιάσου. Το ζευγάρωμα του ίδιου του θεού Διονύσου με την κόρη του Μίνωα, Αριάδνη, μετά την εγκατάλειψή της από τον Θησέα στη Νάξο, αποτελεί μια τρυφερή παραλλαγή αυτών των ερωτικών προσεγγίσεων. Άλλωστε η μέθεξη με την θεά του έρωτα Αφροδίτη από κοινού με τον Διόνυσο έδινε, κατά τον Λουκιάνο (Έρωτες, 12), μεγαλύτερη απόλαυση.

Σε βακχικά όργια λαμβάνουν μέρος και τα υπόλοιπα μέλη της ακολουθίας του Διονύσου, όπως οι Σειληνοί, μυθικοί δαίμονες, οι οποίοι στον ομηρικό Ύμνο στην Αφροδίτη (V Υ1 στ. 262-263) περιγράφονται να ερωτοτροπούν στις σπηλιές με τις Νύμφες. Ο τραγοπόδαρος Παν, από την άλλη, ποιμενικός θεός με βασική ιδιότητα την προθυμία του για γονιμοποίηση, καταδιώκει ανεξαιρέτως νεαρούς άνδρες, ζώα, ακόμα και θεές και επώνυμες νύμφες, όπως η Σύριγξ και η Πίτυς, οι οποίες προκειμένου να αποφύγουν τη σεξουαλική συνεύρεση μεταμορφώθηκαν σε δέντρα, καλαμιά και πεύκο αντίστοιχα.

Σε σκηνές ερωτοτροπίας επιδίδονται ενίοτε και μέλη θαλάσσιων θιάσων, όπως Νηρηίδες και Τρίτωνες.

Δρ. Χρυσάνθη Τσούλη

Ενδεικτική βιβλιογραφία:
R. Cohon, Greek and Roman Stone Table Supports with Decorative Reliefs, 1984, 450 aαρ. 57.
Θ. Στεφανίδου-Τιβερίου, Τραπεζοφόρα με πλαστική διακόσμηση. Η αττική ομάδα, Αθήνα 1993,αρ. 76, πίν. 38-9.
Α. Stahli, Die Verweigerung der Luste. Erotische Gruppen in der Antiken Plastik, Frankfurt am Mainz 1999, 384 αρ. Κατ. 5.
Ν. Καλτσάς, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Τα Γλυπτά, Αθήνα 2001.